اولین معنایی که ما از شنیدن کلمه مکر به ذهنمان می رسد حیله و فریب و نیرنگ است اما درواقع مکر معنای بسیار گسترده تری دارد که به معنای نیرنگ نیست.

انواع مکر را بررسی و تقسیم بندی می کنیم تا به گستره معنای آن پی ببریم.

اولین مکر، مکر تکوینی است . این مکر از لوازم تکوین و خلقت و آفرینش است از این رو وجودش ضروری می باشد در واقع این مکر به معنای تدبیر و اداره امور خلق است.

مانند گرایش و میل جنس نر وماده به یکدیگر. اگر مکر تکوینی نبود هیچ نر وماده ای به هم گرایش نمی یافتند از این رو تولید مثل تعطیل می شد و خلقت ناقص.

خداوند بزرگوار در قرآن کریم می فرماید: “وَمَكَرُوا مَكْرًا وَمَكَرْنَا مَكْرًا وَهُمْ لَا يَشْعُرُونَ"50نمل یعنی: و دست به نيرنگ زدند و [ما نيز] دست به نيرنگ زديم و خبر نداشتند

دومین مکر، مکر تشریعی است و آن عقابی است که پس از سرپیچی از احکام شریعت به انسان می رسد. مانند شلاق و زندانی و قصاص در دنیا و عذاب اخروی در آخرت.

دراین زمینه قرآن عزیز می فرماید: “فَانْظُرْ كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ مَكْرِهِمْ أَنَّا دَمَّرْنَاهُمْ وَقَوْمَهُمْ أَجْمَعِينَ". 51 نمل یعنی: پس بنگر كه فرجام نيرنگشان چگونه بود ما آنان و قومشان را همگى هلاك كرديم 

سومین مکر، مکر حیوانی است و آن برای دفع شرور و جذب مطلوب است. مانند استتار برخی حیوانات برای شکار یا برای دفع شرّ دشمن. نحوه خانه سازی یا حرکاتی که حیوانات نر برای جذب حیوان ماده بکار می گیرند. یا ترفندهایی که حیوانات برای شکار بکار می گیرند. این مکر هم به معنای حیله نزدیک است هم به معنای مکر تکوینی

چهارمین مکر ، مکر شیطانی است و آن بمعنای حیله و نیرنگ و فریب است که شیاطین از جنّ و انس از آن استفاده می کنند. 

قرآن مجید می فرماید: وَقَالَ الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا لِلَّذِينَ اسْتَكْبَرُوا بَلْ مَكْرُ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ إِذْ تَأْمُرُونَنَا أَنْ نَكْفُرَ بِاللَّهِ 33 سباء یعنی: و كسانى كه زيردست بودند به كسانى كه [رياست و] برترى داشتند مى گويند [نه] بلكه نيرنگ شب و روز [شما بود] آنگاه كه ما را وادار میکرديد كه به خدا كافر شويم

همانطور که دیدیم در گستره معنای مکر فقط یک چهارم معنای کلی مکر را در بر می گیرد در حالیکه اولین معنایی که به ذهن ما متبادر می شود همین معنای حداقلی است و این بخاطر نقص فکری یا ابتلائات بشری است.